‘Beter water vraagt om koppelen van kennis aan bewustzijn’

‘Beter water vraagt om koppelen van kennis aan bewustzijn’

Daniel Nieuwenhuis is gebiedsmakelaar bij het waterschap Rijn & IJssel. Al jaren werkt hij intensief samen met onder andere boeren in kleinschalige, regionale projecten om waterkwaliteit en waterberging te verbeteren. Nieuwenhuis zegt dat in het werkgebied van het waterschap er overschrijdingen te zien zijn van fosfaat en nitraat, die niet allemaal landbouw-gerelateerd zijn. Waar het volgens de gebiedsmakelaar, met betrekking tot het halen van KRW-doelen, in de kern om gaat is te begrijpen wat de relatie is tussen acties in de regio en datgene wat er wordt gemeten in de hoofd waterwegen. “Het gaat om de stroomgebieden die uitkomen op de hoofdwaterwegen. Wij hebben van meet af aan als waterschap gezegd: wat hebben we nodig om te weten wat wel en wat niet werkt in een stroomgebied met betrekking tot waterkwaliteit en -kwantiteit. Heb je de juiste inzichten: dat is het belangrijkste!”

Elke druppel grond in

Een belangrijk project van het waterschap is ‘Elke druppel de grond in’. Een verzamelnaam van verschillende regionale projecten gericht op een betere balans in het vasthouden van water en het afvoeren ervan. Het gaat inmiddels om 600 grondeigenaren met totaal 4000 ha. Er wordt volop geëxperimenteerd met onder andere het plaatsen van stuwen en wat Nieuwenhuis gestuurde drainage noemt. “Drainage is puur gericht op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Maar als je een stuw in de watergang plaatst waardoor het peil stijgt en je een pvc-pijp van 90 graden plaatst op de uitstroomopening van de drainagebuis, kun je het grondwater vasthouden of afvoeren op momenten dat je dat zelf wilt”, aldus Nieuwenhuis.  

Een andere proef met betrekking tot zoveel mogelijk water vasthouden vond plaats in 2022. Op vijf locaties rondom waterwingebied ’t Klooster is 20 tot 25 ha bevloeid. In deze proef van het waterschap samen met De Marke (WUR), LTO Noord, Vitens en de provincie Gelderland is gekeken wat het effect van het bevloeien van weilanden is op de grondwaterstand, waardoor droogteschade in een warme en hete zomer beperkt blijft. In deze video (https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2022/01/27/25-kuub-water-per-uur-op-weiland-als-buffer-voor-droge-zomer) is te zien hoe dat bevloeien gaat en vertelt melkveehouder Jelger Zielhorst dat met twee weken pompen het grondwaterpeil 30 centimeter steeg. En dat uit meting is gebleken dat de nitraatuitspoeling geen nadelig effect had op de grondwaterkwaliteit.

Vocht cruciaal voor waterkwaliteit

Bovenstaande praktijkproeven en experimenten hebben vooral te maken met waterkwantiteit. Maar de Kaderrichtlijn Water (KRW) gaat toch echt om doelen met betrekking tot de waterkwaliteit. Volgens Nieuwenhuis blijkt in ieder geval uit het genoemde onderzoek rondom waterwingebied ’t Klooster dat “voldoende vocht cruciaal is om kwaliteitsdoelen te halen.” Dat geldt zowel voor het grondwater als het oppervlaktewater. Waar het om draait volgens Nieuwenhuis is om naast de KRW-metingen in de hoofdwaterwegen datzelfde te doen in wat hij noemt de ‘haarvaten’ van het watersysteem. “We moeten inzichten in het hoofd watersysteem koppelen aan inzichten in de stroomgebieden. Dan weet je of datgene wat je doet in het stroomgebied effect heeft op metingen in de hoofd waterwegen. Als je dat soort inzichten hebt zorgt dat voor veel meer betrokkenheid.” Bij het waterschap wordt binnenkort besloten of er in het gebied rondom Vragender-Lievelde grondwater peilbuizen worden geplaatst, waar op dezelfde manier de waterkwaliteit wordt gemeten als in de peilbuizen bij de hoofdwaterwegen. “Je kunt wel van alles op de kop zetten en aanpakken, maar je moet wel weten of het werkt. Boeren zijn best bereid om een positieve bijdrage te leveren, als we met elkaar maar begrijpen wat er wel en wat er niet werkt.”

Net zoals Kees Romijn (heemraad waterschap Rivierenland) heeft Nieuwenhuis een genuanceerd beeld van de door het Rijk ingestelde verplichting van bufferstroken vanuit het GLB en landelijke mestwetgeving. “Dat wordt door boeren niet gedragen omdat het veel te generiek is. In bijvoorbeeld het Veenweidegebied zou het best kunnen werken, maar hier op de zandgrond spelen heel andere krachten. Wij moeten stappen zetten die mensen begrijpen en zo’n generieke stap als een bufferstrook snappen mensen vaak niet.”    

Natuurinclusief bewustzijn

Nieuwenhuis gebruikt vaak de woorden ‘besef’ en ‘bewustzijn’ als hij praat over waterkwaliteit en -kwantiteit. “Boeren die meer natuurinclusief boeren zijn zich door de bank genomen meer bewust van het effect van wat zij doen op de omgeving, de natuur. Waar water natuurlijk een cruciaal onderdeel van uit maakt. Wij willen als waterschap met anderen dat bewustzijn koppelen aan meer regionale kennis en inzicht, over wat wel en niet werkt voor een betere waterkwaliteit en balans tussen water afvoeren en vasthouden.”